Dilatasyon kavramı, inşaat dışında tıp ve fizik alanında da kullanılır. Dilatation sözcüğünün dilimize dilatasyon olarak geçmesiyle bilinen kavram, Türkçe genişleme-genleşme anlamını karşılar. İnşaatta karşımıza çıkan dilatasyon kısaca, betonarme yapılardaki büyük ölçekli hasarları önlemek amacıyla bırakılan boşluklardır. Tabii ki bundan çok daha fazlası olan dilatasyon farklı malzemeler eşliğinde ele alınır. Biz de yazımızda inşaat için dilatasyon nedir sorusuna geniş açıdan yaklaşarak bu kavram dahilinde hangi işlemlerin yapıldığını irdeleyeceğiz.
İnşaatta Dilatasyon Ne İşe Yarar?
İnşaat alanında depreme dayanıklılık amacıyla yapılan işlemlerden biri de dilatasyon derzleri bırakmaktır. Deprem dilatasyonu olarak da bilinen bu işlem, yüksek katlı binaların belli kısımlarını bölerek dilatasyon derzleri bırakmayı kapsar. Yüksek katlı ve geniş oturumun planlandığı yapılarda zemin ve kullanım özelliklerine göre farklı dilatasyon derzleri bırakılır. Yapılan dilatasyon derzleri; deprem ve zemin etkilerine karşı binanın dayanıklılığını teminat altına alır. Bina yapılarında genellikle 30-40 metrede yapılan derz uygulaması, istinat duvarı ve kaldırımlarda ise 10 metrede bir boşluk bırakılacak şekilde yapılır.
Ülkemizde Bina Deprem Yönetmeliğine göre minimum bırakılması gereken deprem dilatasyonu boşluğu ise 6 m yüksekliğine kadar en az 30 mm yani 3 cm olmalıdır. Bununla birlikte dikey olarak yapılan deprem dilatasyonunda, kat yüksekliğine göre metre hesabı değişir. Bina yüksekliği 6 metreden fazla ise her 3 metre yani yaklaşık bir kat için 10mm yani 1 cm artırılarak yapılmalıdır. Boşluklar bütün yerine ayrı yapılar hâlinde inşa edilmelidir. Böylece dilatasyon kaç metrede bir yapılmalı sorusunu da yanıtladık.
Temel olarak yapılan dilatasyon veya deprem derzi yapı düzensizliklerini önleme amacı taşır. Bırakılan dilatasyon boşlukları sayesinde; sıcaklık değişimleri, malzeme genleşmeleri ve büzülme gibi sorunların önüne geçilir. Yine yüksek katlı binalar, deprem, rüzgar ve fırtına gibi koşullarda sallanmaya müsait olduğundan bu riskleri önleyecek bir uygulama gerekir. Bununla birlikte dilatasyon, deprem derzi olarak adlandırılsa da birden fazla dilatasyon derzi mevcuttur. İşte bunlardan biri de deprem derzidir.
Bina ömrünü de uzatan deprem derzi, depreme karşı yapı elemanları arasındaki gerilimleri önler ve bina dayanıklılığı sağlar. Dilatasyon izolasyonu ise dilatasyon derz malzemeleri kullanıldıktan sonra yapılan su yalıtımıdır. Genel olarak yapılan bu uygulamalar, depremlerin oluşma riskini önleyen etkili bir işlemdir.
Deprem ile beraber olası bina hasarlarını önlemek adına da metre hesabına uygun şekilde dilatasyon boşlukları bırakmak gerekir. Ayrıca yapılan dilatasyon derzi uygulaması, bina estetiği açısından yapı bütünlüğü getirir. Böylece hem estetik hem de işlevsel olarak bina yapısını olumlu etkiler sunar. Yapılacak dilatasyon boşlukları; açık otopark birleşimlerinde, teras birleşimlerinde, bina ve kapalı otopark alanlarının birleşimine göre bırakılır. Şimdi dilatasyon derz uygulamasının çeşitlerine, nasıl yapıldığına ve hangi malzemeler kullanıldığına bakalım.
Dilatasyon Derz Çeşitleri Nelerdir?
Dilatasyon derz çeşitleri; sıcaklık değişimleri, zemin yapısı ve hareketlerine göre birbirinden ayrılır. Genel olarak dilatasyon derzi türleri şu şekildedir:
Deprem Derzi: Temel olarak depreme karşı riskleri önleyen ve ısı değişikliklerini engelleyici işleve sahiptir. Deprem derzleri, Bina Deprem Yönetmeliğine göre her 6 metre yükseklik için 3 cm’lik boşluk bırakılması gerekir.
Hareket Derzi: Hareket derzleri; uzun köprülerde yapılan derz çeşididir. Köprüdeki hareketlerin köprüyü etkilememesi adına belirli aralıklara göre derzler bırakılır. Böylece köprü ayaklarının fazla zorlanmasının da önüne geçilir. Derz kenarlarının kırılma riskine karşı da köşe ve yanlarına köşebentler yerleştirilir.
Oturma-Genleşme Derzi: Bina yapısındaki genleşmelere karşı yapılan derz uygulamasıdır. Bu derzler ile farklı oturum alanları yapılacak yerlere ayrı bloklar planlanır. Genellikle bu bina bloklarının yani boşlukların boyları 30 metredir.
Titreşim Derzi: Özellikle sanayi ve fabrika bina yapılarındaki makineden kaynaklı titreşimlere karşı yapılan derzdir. Titreşim derzi ile sese ve titreşime karşı yalıtım yapılır ve iş makinesi gibi gürültü kaynağı sesler engellenir. Döşeme üzerindeki iş makinesinin altına ve arasına en az 3 metre kadar titreşim derzi bırakılır.
Dilatasyon Su Yalıtımı Malzemeleri Nelerdir?
Deprem dilatasyon izolasyonu için doğru malzemeleri, uygun teknikler ile uygulamak önemlidir. Kullanılacak malzemelerin su yalıtım malzemelerinin esnek ve yüzeye uygulanabilecek şekilde üretilmesi gerekir. Bu doğrultuda farklı yüzeylere uygulanma özelliğiyle bilinen Massimo ve Titanium su yalıtım membranlarını kullanarak dilatasyon boşluklarına izolasyon yapabilirsiniz. Kullanacağınız su yalıtım membranlarının esnek ve uzun ömürlü olmasından yararlanarak bina yapısını da teminat altına alabilirsiniz. Peki dilatasyon su yalıtım malzemeleri nasıl kullanılmalı?
Kullanılacak su yalıtım membranlarını uygulamadan önce yüzey temizliği şarttır. Her yalıtımda olduğu gibi dilatasyon izolasyonu için de yüzeyin kirden ve varsa yağdan tamir harcı aracılığıyla arındırılması gerekir. Bu işlemden sonra membranların ek yerlerinden 10 cm, rulo bitiş yerlerinde de 15 cm bini payı bırakılarak kesilmesi ve şalümo aleviyle yüzeye yapıştırılmasına geçilir. Köşe detayları için de ek su yalıtım malzemeleri ve köşe bantları kullanmak gerekebilir.
Dilatasyon İzolasyonu Nasıl Yapılır? Dikkat Edilmesi Gerekenler
Diğer yalıtım işlemlerinde olduğu gibi dilatasyon boşluklarında yapılacak su yalıtımında da dikkat edilmesi gerekenler mevcuttur. Dilatasyon boşluklarında yapılacak su izolasyonu doğru şekilde yapılmadığında bina hasarıyla karşılaşma olasılığı artar. Bunu önlemenin yolu ise doğru su izolasyon malzemelerine yönelmektir. Bu doğrultuda dilatasyon boşluklarında yapılacak su yalıtımında genel olarak şu adımlar uygulanır:
- Hava üfleyiciler ve tamir harcı aracılığıyla boşluklardaki toz ve kirler arındırılır.
- Daha sonra ise dilatasyon köşelerinde servi noktalar temizlenir ve köseler de yumuşatılır.
- Sonrasında da su yalıtım membranları eşliğinde boşluklardaki alanları yapıştırma işlemine geçilir.
- Yine su sızma riskini önlemek için köşelere de ek yalıtım malzemeleri aracılığıyla izolasyon yapılır.
Genel olarak yapılacak izolasyonda köşe detaylarına dikkat ederek yalıtım tamamlanır. Dilatasyon izolasyonu yapıldıktan sonra ise denetim ve kontrollerin de yapılması şarttır. Denetim olmadan yapılan dilatasyon izolasyonu, olası hataların ve risklerin görülmesini de engelleyecektir. Bunu önlemek adına periyodik bakım ve kontrolleri aksatmadan bina yapısının hasar gören yerlerine bakım yapma gerekecektir. Dilatasyon su izolasyonunun başarılı şekilde tamamlanması için yalıtımın profesyonel kişilerce ele alınması ve izolasyonda uygun malzeme kullanımı önemlidir.
Sizinle inşaatta dilatasyon nedir, dilatasyon kaç cm olmalı ve dilatasyon derzi ne işe yarar sorularını yanıtladık. Dilatasyon yalıtımında kullanılan malzemeleri doğru adresten tedarik etmek için UKS Yapı su yalıtım membranlarına yönelebilirsiniz.